Bước vào trong ngôi nhà trình tường của người Hà Nhì ở Y Tý (Bát Xát, Lào Cai), bạn sẽ bị thu hút bởi một đồ vật hình trụ tròn, rộng khoảng 100cm, cao khoảng 50cm được đan bằng tre nứa đặt ngay giữa nhà.
Đó là đồ vật gì? Nó là một cái bàn của chủ nhà để ngồi uống nước, là một chiếc ghế khổng lồ hay họ sẽ lật ngược lại để đựng đồ đạc?
Không phải bàn hay ghế, đồ vật này là mâm cơm truyền thống của người Hà Nhì mà mỗi gia đình đều có ít nhất 1 chiếc.
Ở Y Tý hiện nay, số người biết đan mâm cơm chỉ còn đếm trên đầu ngón tay. Đó đều là những bậc cao niên trong xã, bởi vì, thật đáng tiếc, những thế hệ trẻ giờ đây không còn mặn mà với nghề truyền thống của cha ông để lại.
Tour Hà Nội – Sa Pa – Y Tý 3N2Đ
Hòn đá bí ẩn trong bếp của người Hà Nhì
Kinh nghiệm săn tuyết Y Tý – Sa Pa
Ông Xuy bên chiếc mâm sắp được hoàn thành.
“Từ nhỏ tôi thường theo ông nội, theo bố vào rừng lấy cây mai, cây mây, cây trúc, cây giang về vót nan đan mâm. Sau này, tôi được ông nội và bố dạy vót nan, dạy đan, uốn khung đan mâm truyền thống và giữ nghề cho đến tận bây giờ” – ông Ly Hờ Xuy, nghệ nhân đan tre nứa giỏi nhất ở Y Tý chia sẻ.
Để làm ra một chiếc mâm cơm hoàn chỉnh, người nghệ nhân lành nghề như ông Ly Hờ Xuy cũng phải mất đến 15 ngày công.
Trúc, mây dùng làm bờ mâm; trúc đan chân đế của mâm; cây mai đan mặt mâm. Mặt mâm phải đan 3 lớp mới thành. Người Hà Nhì đan rời từng bộ phận, sau đó mới ghép thành chiếc mâm hoàn chỉnh.
Muốn mâm bền, đẹp cần tìm chọn những cây mai, cây trúc, dây mây già, dai chắc nhất trong rừng. Nan trúc, dây mây trước khi đan phải được dùng dao chuốt cho thật bóng, sờ mịn tay thì mâm mới đẹp. Khi đan cũng phải tỉ mẩn từng chút một, đặc biệt là công đoạn đan mặt mâm và buộc dây mây tạo viền mâm đòi hỏi độ khó cao, cần sự tinh tế, khéo léo. Mâm đan xong được gác lên gác bếp hong khói cho lên màu và thêm bền đẹp. Người lành nghề như ông Xuy cũng chỉ đan được từ 10 tới 15 chiếc mâm mỗi năm.
Chiếc mâm sau khi nhuộm bồ hóng sẽ trở nên bóng đẹp và bền chắc.
Không chỉ sử dụng trong bữa cơm hằng ngày, người Hà Nhì còn dùng những chiếc mâm trong những dịp lễ tết quan trọng của dân tộc mình như lễ Khô Già Già, lễ Gạ Ma Do.
Mâm được sử dụng trong các lễ hội truyền thống của người Hà Nhì.
Nhiều du khách đến với mảnh đất Y Tý cũng bị mê hoặc bởi vẻ đẹp của những chiếc mâm cơm này và đặt mua bằng được. Mỗi chiếc có giá khoảng 2 triệu đồng – con số không hề lớn so với công sức mà những nghệ nhân bỏ ra để hoàn thành chúng.
Y Tý cũng là địa điểm trên hành trình tour Hà Nội – Sa Pa – Fansipan – Y Tý trong mùa đông xuân năm nay của nhà GoTrip. Đặt tour ngay tại đây để cùng chúng tôi thưởng thức những bữa cơm ấm cúng với chiếc mâm truyền thống trong căn nhà trình tường của người Hà Nhì các bạn nhé!
